Η Εναντιωματική Προκλητική Διαταραχή (ΕΠΔ) δημιουργεί φοβερές δυσκολίες στη διαχείριση της τάξης. Ομολογώ πως οι μεγαλύτερες προκλήσεις της ζωής μου μέχρι τώρα ακούνε σε αυτό το όνομα. Πρόκειται συχνά για μία «αόρατη» διαταραχή σε διαγνωστικό, αλλά και σε επίπεδο σχολικής κοινότητας, για διάφορους λόγους. Το βιολογικό υπόβαθρο της διαταραχής, με αυτό τον τρόπο υποβαθμίζεται και οι μαθητές δεν λαμβάνουν ολοκληρωμένη υποστήριξη.
Έτσι το μπαλάκι των ευθυνών για τις ακραίες συμπεριφορές μετακυλίεται αδιάκοπα ανάμεσα στην οικογένεια, τον μαθητή, τον εκπαιδευτικό και την διοίκηση των σχολείων, δημιουργώντας ένα φαύλο κύκλο έντασης και άγχους σε όλους. Ας δούμε τι μας λέει ο Δημήτρης, δάσκαλος στην ειδική εκπαίδευση με δεκαετή εμπειρία.
«Ο Λ. έχει πολύ συχνά εκρήξεις θυμού ασύμμετρες σε ένταση, αναλογικά με το ερέθισμα, την κατάσταση ή την συμπεριφορά του άλλου ατόμου που τις προκάλεσε. Στις εκρήξεις αυτές χρησιμοποιεί «άσχημη γλώσσα», δυσανάλογη με την ηλικία του, η οποία απευθύνεται τόσο σε ενηλίκους, όσο και σε συνομηλίκους του, χωρίς εξαιρέσεις. Ο σκοπός του είναι να τους αφοπλίσει, προκαλώντας την απόσυρση, ή την διαπραγμάτευση της εντολής που δέχθηκε, παράλληλα επιδιώκει να μην χάσει το κοινωνικό στάτους που απολαμβάνει στην τάξη»
Δημήτρης, δάσκαλος ειδικής εκπαίδευσης
Όλες οι παραπάνω συμπεριφορές για το σύνολο της τάξης αποτελούν ένα εκρηκτικό μείγμα. Οι περισσότεροι εκπαιδευτικοί έχουν κάποια εμπειρία στην διαχείριση εκρήξεων θυμού, όμως η ένταση, η διάρκεια και η συχνότητα των συμπεριφορών εδώ είναι που τις διαφοροποιεί απόλυτα. Η Λένα, δασκάλα με πολυετή εμπειρία φωτίζει διαυγέστατα αυτή την πλευρά της έντασης.
«Ο θυμός του δεν σταματά αν η άλλη πλευρά δεν υποχωρήσει, δεν τον προσεγγίσει ή δεν δηλώσει μετάνοια. Σε διαφορετική περίπτωση, ο θυμός του μπορεί να διαρκέσει μέρες ή και βδομάδες και να επιδεικνύει συνεχή ανυπακοή στο πρόσωπο που τον «αδίκησε», ακόμη και αν ο ίδιος έχει προκαλέσει κάτι»
Λένα, δασκάλα
Η άσχημη γλώσσα (βρισιές, προσβλητικές εκφράσεις κτλ.) και η ακραία πρόκληση, χωρίς συστολή ή φόβο, είναι παράγοντες που μπορεί να εκτροχιάσουν ακόμη και τους πιο έμπειρους εκπαιδευτικούς ή να οδηγήσουν στην παραίτηση, όπως μας ομολογεί η Γεωργία δασκάλα σε μία τάξη με 21 μαθητές.
«Τις περισσότερες φορές αναγκάζομαι να αδιαφορήσω ή να του δώσω αυτό που θέλει για να ηρεμήσει. Δεν μπορώ να διαχειριστώ την ένταση του με άλλο τρόπο, σε συνδυασμό με την διαχείριση του συνόλου της τάξης ».
Γεωργία, δασκάλα
Υπάρχει άραγε κάποιος τρόπος διαχείρισης ενός μαθητή με αυτά τα χαρακτηριστικά; Πρέπει να γίνω πιο αυστηρός; Χρειάζεται παράλληλη στήριξη;
Υπάρχει κάτι που να λειτουργεί αποδεδειγμένα;
Παρακάτω σου παραθέτω 10 σημεία που θα σε βοηθήσουν να πάρεις ξανά τον έλεγχο και να διαχειριστείς την καθημερινότητα με έναν τέτοιο μαθητή.
1. Κλείσε τα αυτιά σου στις ιστορίες των άλλων
Θα ακούσεις πολλές ιστορίες για έναν μαθητή με ΕΠΔ. Αφηγήσεις ακραίων συμπεριφορών, αρνητικά σχόλια και έντονα συναισθήματα θα σε κατακλύσουν. Μπορεί όλες να είναι αληθινές! Αλλά πρόσεχε γιατί δεν είναι σύμμαχος σου. Από την πρώτη μέρα θα αποκτήσεις προκατάληψη απέναντί του και είτε το θες, είτε όχι, ό, τι και να βλέπεις θα το ερμηνεύεις με τον τρόπο που κατά κάποιο τρόπο σε «δίδαξαν» να το κάνεις.
2. Δες τον σαν λευκό χαρτί
Όλοι οι μαθητές είναι προϊόντα του ευρύτερου περιβάλλοντός τους και υπό ένα οικο-συστημικό πρίσμα, υπηρετούν πιστά τις αντιλήψεις, τις στάσεις και τις πεποιθήσεις των άλλων για αυτούς. Δες λοιπόν τον μαθητή σου με μία ουδέτερη ματιά και χτίσε μέσα σου αντιλήψεις και στάσεις που να τον βοηθούν να αναπτυχθεί. Μη βγάλεις πρώιμα συμπεράσματα για αυτόν, αλλά δόμησε μία αληθινή σχέση εμπιστοσύνης και σεβασμού.
3. Επανερμήνευε τις συμπεριφορές του
Πολλές φόρμες παρατήρησης διαθέτουν μία στήλη στην οποία καταγράφουμε τις εναλλακτικές ερμηνείες μας για μία συμπεριφορά και όχι τυχαία. Πολλές φορές διαπιστώνεις πως η «ολοκάθαρη» ερμηνεία μιας συμπεριφοράς, αλλάζει άρδην όταν δίνεις μία εναλλακτική ερμηνεία. Αυτό επηρεάζει το συναίσθημα και τις στάσεις μας για τους μαθητές μας. Έχε στο νου σου πως κάθε ερμηνεία έχει διαφορετικά παράγωγα μέσα μας, ενώ πολλαπλές ερμηνείες μπορεί να ισχύουν ταυτόχρονα για μια συμπεριφορά. Είναι στην φύση μας να βλέπουμε τις διάφορες συμπεριφορές ως άσπρο-μαύρο, ωστόσο στην πραγματικότητα αυτές είναι πολυσύνθετες. Προσπάθησε λοιπόν να μην είσαι μονόπλευρος και άκαμπτος.
4. Γίνε δεκτικός στην αλλαγή
Λένε πως η ικανότητα αλλαγής είναι μια άλλη ερμηνεία για τη νοημοσύνη και πραγματικά πιστεύω πως ισχύει απόλυτα. Από την εμπειρία μου η εναντιωματική διαταραχή δεν ακούει στην αυστηρή δόμηση που τόσο χρήσιμη έχει αποδειχθεί σε άλλες δυσκολίες. Ναι, πρέπει να είσαι σταθερός, να έχεις δομημένους κανόνες, αλλά οφείλεις, πολύ γρήγορα με στρατηγικό τρόπο να αλλάζεις, να τροποποιείς και να μεταβάλεις. Να ακούς τις μεταστροφές της ψυχολογίας του και τις ανάγκες του και να τις σέβεσαι απόλυτα. Σεβασμός = Λέξη-κλειδί. Πρέπει να χαλαρώνεις τους περιορισμούς και τους κανόνες σου στρατηγικά.
5. Συνεχής διαπραγμάτευση
Το καρότο και το μαστίγιο είναι οι καλύτεροι σου φίλοι. Η διάκριση των αναγκών από τις επιθυμίες του και η ικανοποίηση τους στον βαθμό που δε ανακόπτουν την μαθησιακή του πρόοδο ή την διαχείριση της τάξης είναι απαραίτητη.
ΣΥΝΕΧΗΣ ΔΙΑΠΡΑΓΜΑΤΕΥΣΗ είναι η λέξη κλειδί εδώ.
Δεν θα μπορούσε άλλη φράση να περιγράψει καλύτερα τη σχέση σου μαζί του. Τα διαλείμματα μέχρι να αλλάξει η διάθεση, η απομάκρυνση από καταστάσεις που θα τον εκτροχιάσουν και η πρόληψη είναι οι καλύτεροι φίλοι σου. Ο δούρειος ίππος σου όμως είναι η δικαιοσύνη. Οι μαθητές αυτοί αγαπούν το να είσαι δίκαιος και ξεκάθαρος.
6. Μαθησιακή πρόοδος vs Συναισθηματική πληρότητα
Το δίλημμα αυτό θα υπάρχει πάντα στο μυαλό μας. Ωστόσο, η μεγαλύτερη δυσκολία αυτών των μαθητών αντικειμενικά είναι η συμπεριφορά και δεν πρέπει να ξεχνάς πως κυρίαρχα είναι πρόβλημα πρώτα για αυτούς και έπειτα για εσένα ή τους άλλους. Έτσι, έχοντας επιχειρήσει με ζήλο και τα δύο έχω καταλήξει πως η κατανόηση, η ασφάλεια, η αληθινή αποδοχή, η ανάπτυξη των σχέσεων του με τους συμμαθητές του, η βελτίωση της αυτό-εικόνας του, η γνωριμία με τον εαυτό του, η διασκέδαση, το χιούμορ, ο ενθουσιασμός είναι τα πλέον σημαντικά στη ζωή αυτών των μαθητών και προοδευτικά συμπαρασύρουν και άλλους τομείς θετικά που δεν είχες υπολογίσει.
7. Γίνε ένα με τον κόσμο του και τα ενδιαφέροντά του
Νομίζω πως είναι το πιο ψυχοφθόρο και απαιτητικό κομμάτι της δουλειάς μας με διαφορά. Μόνο ένας ηθοποιός θεωρώ πως μπορεί να αντιληφθεί, αυτή την μετάβαση σε δύο κόσμους καθημερινά και τις συνέπειες της.
ΑΦΟΥΓΚΡΑΣΟΥ, ΑΚΟΥ, ΨΑΞΕ, ΜΑΘΕ, ΓΙΝΕ.
8. Οι συμμαθητές του είναι οι καλύτεροι σου σύμμαχοι
Το επικοινωνιακό κανάλι των συμμαθητών του είναι ανεμπόδιστο και ακαταγώνιστο. Ο δίαυλος αυτός δεν κλείνει ποτέ ακόμη και όταν είναι εξοργισμένος. Το κοινωνικό στάτους τους αφορά. Θέλουν να έχουν πρόσωπο, εκτίμηση και αποδοχή. Η αλληλοδιδασκαλία, η παραινέσεις από φίλους, οι συμβουλές και οι οδηγίες είναι ένα πραγματικό υπερόπλο. Χρησιμοποίησε το σοφά!
9. Οικοσυστημικές πράξεις
Έχεις δώσει εναλλακτικές ερμηνείες, έχεις αλλάξει τη συμπεριφορά σου και περιμένεις αλλαγές. Όλα ωραία όμως να θυμάσαι πως η εσωτερική αλλαγή σου θα φανεί διαυγέστερα όταν συνοδευτεί με πράξεις.
- Ανάθεσε του ένα ρόλο
- Δείξε την εμπιστοσύνη σου έμπρακτα
- Τόνισε το γόητρό του στους άλλους
- Ομαδοποίησε τον με καλούς και επιμελείς μαθητές
- Ζήτα τη γνώμη του ειλικρινά
- Ανάδειξε τα δυνατά του σημεία
- Ξεβολέψου και δέξου την αλλαγή
10. Διαμόρφωση ρόλων
Στην περίπτωση που υπάρχουν δυο εκπαιδευτικοί στην τάξη, τότε φροντίστε να προαποφασίσετε τους ρόλους σας απέναντι του. Διαλέξτε προσεκτικά τις μάχες σας και μην αντιδράτε σε όλα. Μετά από άπειρες δοκιμές θεωρώ πως βοηθάει ο εκπαιδευτικός της παράλληλης να είναι στα μετόπισθεν, να μην απαιτεί, να ακούει προσεκτικά, να ενισχύει και να μην έρχεται σε σύγκρουση κατά το δυνατόν, ενώ ο εκπαιδευτικός της τάξης να αναλάβει τον ρόλο των μετρημένων στα δάχτυλα του ενός χεριού άκαμπτων κανόνων και της πειθαρχίας.
Ελπίζω το άρθρο μου να σε βοήθησε να αποκτήσεις μία άλλη οπτική στον κόσμο ενός μαθητή με εναντιωματική διαταραχή. Μαγικές συνταγές δεν υπάρχουν, ωστόσο οφείλουμε να κάνουμε βήματα προς την σωστή κατεύθυνση. Δες την εμπειρία σου με έναν τέτοιο μαθητή σαν μία πρόκληση που θα σε εξελίξει και θα σε βοηθήσει να αναπτυχθείς! Μην μιζεριάζεις οι μεγαλύτερες αλλαγές ξεκινούν μέσα μας!
